documentary film, ภาพยนตร์สารคดี
สารคดีบันทึกภาพการสร้างทางรถไฟ Turkestan-Siberia ข้ามผ่านทะเลทราย Kyzylkum Desert ตามแผนพัฒนาประเทศห้าปี (1928-32) ของ Vladimir Lenin แล้วเสร็จสิ้น ค.ศ. 1930 ต้องชื่นชมเลยว่ามีความงดงามดั่งบทกวี มอบสัมผัส Impressionist บังเกิดความน่าประทับใจอย่างคาดไม่ถึง
หนังเงียบกึ่งสารคดี ถ่ายทำวิถีชีวิตกลุ่มชาติพันธุ์ Svans อาศัยบนเทือกเขาในจังหวัด Svanetia (ปัจจุบันคือประเทศ Georgia) มีความแร้นเค้น ทุรกันดาร ต่อสู้ชีวิตอย่างทุกข์ยากลำบาก แต่ด้วยแผนพัฒนาประเทศ 5 ปี (1928-32) ของ Joseph Stalin ดินแดนห่างไกลแห่งนี้กำลังจะมีท้องถนนตัดผ่าน
Mikhail Kaufman คือน้องชายของ Dziga Vertov เคยเป็นตากล้องถ่ายทำ Man with a Movie Camera (1929) แต่เพราะความครุ่นคิดเห็นแตกต่าง เลยแยกตัวออกมาสรรค์สร้าง In Spiring (1929) ร้อยเรียงภาพการมาถึงของฤดูไม้ผลิ ณ กรุง Kyiv, Ukraine ได้อย่างงดงาม บริสุทธิ์ (Cinéma Pur)
กล้องตัวแรกบันทึกภาพการทดสอบหน้ากล้อง, กล้องตัวที่สองบันทึกภาพเบื้องหลังกล้องตัวแรก, กล้องตัวที่สามบันทึกภาพเบื้องหลังกล้องตัวที่หนึ่งและสอง, การทดลองภาพยนตร์ในมุมมองบุคคลที่หนึ่ง-สอง-สาม สร้างความปวดเศียรเวียนเกล้าให้บรรดาทีมงาน เบื้องหลังถึงขนาดแอบนัดพูดคุย โต้ถกเถียง ทั้งเผาทั้งข่มขืนผู้กำกับเป็นว่าเล่น
ประมาณ 8 ชั่วโมงกับภาพถ่ายตึก Empire State Building ตั้งแต่พระอาทิตย์ใกล้ตกดิน จนท้องฟ้ามืดมิด แล้วเปิดไฟส่องสว่าง บางคนอาจสามารถเพลิดเพลินผ่อนคลาย แต่สำหรับอีกหลายคนกลับรู้สึกน่าเบื่อหน่ายชิบหาย
Alabama หนึ่งในรัฐทางตอนใต้สหรัฐอเมริกาที่ช่วงต้นทศวรรษ 60s ยังคงยึดถือมั่น Jim Crow laws แต่เมื่อนักศึกษาผิวสีสองคนต้องการเข้าศึกษาต่อ University of Alabama จึงกลายเป็นการเผชิญหน้าครั้งสำคัญระหว่างผู้ว่าการรัฐ George Wallace vs. ประธานาธิบดี John F. Kennedy
ร้อยเรียงภาพภูมิทัศน์ New York City ในความทรงจำของผู้กำกับ Chantal Akerman เมื่อครั้นเคยปักหลักอาศัยอยู่สหรัฐอเมริกา ทำออกมาลักษณะคล้ายๆ “City Symphony” แต่ใช้การอ่านจดหมายมารดา พรรณาถึงข่าวสารจากที่บ้าน
จุดเริ่มต้นของคำว่า Cinéma Vérité (แปลว่า Cinema Truth) ทำการทดลองบันทึกบทสัมภาษณ์ผู้คนเดินไปมาตามท้องถนน เพียงตั้งคำถามถึงความสุข แต่พัฒนาสู่ความเป็นไปได้ไม่รู้จบของชีวิต สภาพสังคม สงคราม การเมืองฝรั่งเศสทศวรรษ 60s, “ต้องดูให้ได้ก่อนตาย”
Land Without Bread แม้จะเป็นสารคดีที่ทรงพลัง แต่แทบทั้งหมดคือ ‘Fake News’ เกิดจากการปรุงปั้นแต่งของ Luis Buñuel ให้ดูเกินเลยความจริง จนสามารถเรียกว่า ‘Surrealist Documentaray’ ได้รับการถกเถียงความถูกต้องเหมาะสมจนถึงปัจจุบัน
ครั้งที่สามของความพยายามไปให้ถีงจุดสูงสุดบนยอดเขา Everest ของนักสำรวจชาวอังกฤษเมื่อ ค.ศ. 1924 แต่คือครั้งแรกที่มีการบันทีกภาพเคลื่อนไหว กลายมาเป็นภาพยนตร์สารคดีบันทีกการเดินทาง Travelogue อลังการตราตะลีงไปกับความยิ่งใหญ่แห่งเทือกเขาสูงที่สุดในโลก
การร่วมงานครั้งแรกของสองผู้กำกับ Merian C. Cooper, Ernest B. Schoedsack (Chang: A Drama of the Wilderness, King Kong) บันทึกภาพการอพยพย้ายถิ่นฐานชนเผ่า Bakhtiari เชื้อสาย Lurs (Irianian) กว่า 50,000 ชีวิต ฝูงสรรพสัตว์นับไม่ถ้วน ข้ามแม่น้ำ Karun River ปีนป่ายเทือกเขา Zagros Mountais เพื่อมุ่งสู่ทุ่งหญ้าเขียวขจีแห่งดินแดน Persia, “ต้องดูให้ได้ก่อนตาย”
ภาพยนตร์กึ่งสารคดี (Docudrama) ที่ต่อมาได้รับการแยกย่อยเป็น Ethnofiction นำเสนอวิถีชีวิตชาวไอริชบนเกาะ Aran Island, ชายฝั่งตะวันตกประเทศ Ireland เรื่องราวจริงบ้าง-ไม่จริงบ้าง แต่มีความงดงามราวกับบทกวี
จากความสำเร็จของ Nanook of the North (1922) ทำให้ผู้กำกับ Robert J. Flaherty ได้รับทุนสร้างโปรเจคใหม่ ตัดสินใจออกเดินทางสู่เกาะ Savai’i, ประเทศ Samoa บันทีกภาพผู้คน ชนเผ่า วิถีชีวิต และประเพณีบรรลุนิติภาวะ, “ต้องดูให้ได้ก่อนตาย”
The Thin Blue Line (1988) : Errol Morris ♥♥♥♥
ชายคนหนึ่งถูกตัดสินโทษประหารชีวิต ทั้งๆไม่เคยกระทำความผิดใดๆ ค้นพบโดยผู้กำกับ Errol Morris ออกสืบสวนสอบสวนจนได้ข้อสรุปใหม่ ตีแผ่ออกมาในรูปแบบสารคดี พร้อมจำลองภาพเหตุการณ์คดีฆาตกรรม เพลงประกอบโดย Philip Glass สร้างความสั่นสะเทือนเลือนลั่นให้กับระบบยุติธรรม และกลายเป็นอิทธิพลทรงคุณค่ายิ่งต่อวงการภาพยนตร์
Grey Gardens (1975) : David Maysles, Albert Maysles, Ellen Hovde, Muffie Meyer ♥♥♥♥
Sunset Boulevard (1950) กับ What Ever Happened to Baby Jane? (1962) อาจชิดซ้ายไปเลยเมื่อเทียบสารคดีถ่ายทำจากเรื่องจริงของแม่-ลูก Bouvier Beale อดีตเคยเป็นนักร้อง/นักเต้น แวดวงไฮโซ แต่ปัจจุบันอาศัยอยู่ Grey Gardens, East Hampton สภาพรกร้าง เต็มไปด้วยแมว และตัดขาดโลกภายนอกโดยสิ้นเชิง, “ต้องดูให้ได้ก่อนตาย”
Let It Be (1970) : Michael Lindsay-Hogg ♥♥♥♡
กัญชายังหมดฤทธิ์ ชีวิตหมดลมหายใจ งานเลี้ยงครั้งไหนๆย่อมมีวันเลิกรา The Beatles ก็เฉกเช่นกัน!, ภาพยนตร์สารคดีบันทึกการตระเตรียมตัว ซักซ้อม แสดงสดครั้งสุดท้ายของวง ยังดาดฟ้าสตูดิโอ Apple building, London โดยไม่มีใครล่วงรับรู้มาก่อน
Shestaya Chast Mira (1926) : Dziga Vertov ♥♥♡
ถึงภาพจากทั่วทุกสารทิศของสหภาพโซเวียตจะมีความตื่นตระการตา แต่ใจความชักชวนเชื่อว่า ‘คุณ’ คือผู้สามารถเปลี่ยนแปลงโลก เน้นย้ำเสียจนสร้างความรำคาญโดยง่าย
Berlin: Die Sinfonie der Großstadt (1927) : Walter Ruttmann ♥♥♥♥
มีคำเรียกภาพยนตร์สารคดีลักษณะนี้ว่า ‘City Symphony’ ร้อยเรียงช่วงเวลา 1 วัน 1 คืน ณ กรุงเบอร์ลิน, สาธารณรัฐไวมาร์ บันทึกไว้เป็น ‘Time Capsule’ คล้ายๆกับ Man With a Movie Camera (1929) แค่ว่าเทคนิคไม่ตื่นตระการตาเท่า
The Great White Silence (1924) : Herbert Ponting ♥♥♥
ภาพยนตร์สารคดีที่จะนำพาผู้ชมมุ่งสู่ขั้วโลกใต้ ครั้งแรกของการบันทึกภาพเคลื่อนไหว อึ้งทึ่ง ตราตรึง และเจ็บปวดรวดร้าวใจ เพราะการเดินทางครั้งนี้นั้น จบลงด้วยโศกนาฎกรรม
Les glaneurs et la glaneuse (2000) : Agnès Varda ♥♥♥♥
เริ่มต้นจากความหลงใหลในภาพวาดศิลปะ The Gleaners (1857) ของ Jean-François Millet ผู้กำกับ Agnès Varda จึงทดลองสร้างนิยาม ‘การเก็บตก’ กลายมาเป็นเรื่องราวทุกสิ่งอย่างที่ถูกทอดทิ้ง ริ้วรอยเหี่ยวย่น ทรงผมหงอกขาวของเธอก็เฉกเช่นกัน, หนึ่งในภาพยนตร์สารคดียอดเยี่ยมที่สุดในโลก “ต้องดูให้ได้ก่อนตาย”
