Fritz the Cat (1972)

Fritz the Cat (1972)  : Ralph Bakshi ♥♥♡

หวังว่าคงไม่มีใครเห็นโปสเตอร์ หรือชื่อหนังแมว แล้วคิดว่าจะเป็นอนิเมชั่นน้องเหมียวสุดน่ารักนะครับ, ดัดแปลงจากการ์ตูนใต้ดินของ Robert Crumb อนิเมชั่นของอเมริกาเรื่องแรกที่ได้เรต X และประสบความสำเร็จที่สุดในโลก, ถ้าคุณเป็นพวกคิดว่าโลกนี้ไม่มีอะไรดีสักอย่าง หรือชอบแนว Satire เxยๆแบบ The Simpsons อนิเมะเรื่องนี้อาจเป็นสวรรค์เปียกของคุณ

กับคนที่อยากดูอนิเมชั่นเรื่องนี้ ผมขอแนะนำให้ไปหาสารคดีเรื่อง Crumb (1994) มาดูก่อนนะครับ จะได้รู้จัก เข้าใจตัวตน จิตวิทยาของชายคนที่ชื่อ Robert Crumb ผู้เขียนการ์ตูนใต้ดินเรื่อง Fritz the Cat แม้อนิเมชั่นเรื่องนี้จะไม่เชิงเป็นของ Crumb เพราะเขามีความขัดแย้งไม่ลงรอยกับผู้สร้าง Ralph Bakshi ทำให้ถึงขนาดประกาศว่า นี่ไม่ใช่อนิเมชั่นที่ได้รับอนุญาติจากตนเอง แต่อิทธิพล แรงบันดาลใจของ Fritz the Cat ก็เริ่มต้นจาก Crumb นี่แหละ

จะบอกว่า สารคดีเรื่อง Crumb เจ๋งมากๆนะครับ ติดอันดับ 50 Documentaries to See Before You Die เสียด้วย ผมเขียนรีวิวไว้แล้วตั้งแต่ตอน Best Painter & Artist, ย้ำเตือนอีกรอบ ถ้าคิดจะดูอนิเมชั่นเรื่องนี้ แนะนำอย่างยิ่งไปหา Crumb มาดูก่อนนะครับ

Fritz the Cat ฉบับการ์ตูน สร้างขึ้นในปี 1959 โดย Robert Crumb สร้างขึ้นขณะที่เขายังเรียนหนังสืออยู่ ได้ตีพิมพ์ครั้งแรกในเดือนมกราคม 1965 ลงในนิตยสาร Help! และ Cavalier เป็นหนังสือการ์ตูนใต้ดินขายดี ในไม่ช้าก็ได้รับการยกย่องว่า ‘เป็นตัวการ์ตูนใต้ดินที่เป็น iconic ที่สุดแห่งทศวรรษ’ ตีพิมพ์ตอนสุดท้ายลงเมื่อปี 1972, Crumb ให้คำอธิบายว่าเป็นเรื่องราวของแมว (Cat Life) ที่ได้แรงบันดาลใจมาจาก Fred แมวในบ้านของเขา

สำหรับอนิเมชั่นเรต X (adult animation) มีจุดเริ่มต้นมาจากฝั่งของญี่ปุ่น โดยผู้กำกับ Osamu Tezuka ที่ได้แรงบันดาลใจมาจาก Blue Movie (1969) ของ Andy Warhol ต้องถือว่า Tezuka เป็นคนแรกที่บุกเบิกอนิเมชั่นแนวนี้เลย กับเรื่อง One Thousand and One Arabian Nights (1969) และ Cleopatra: Queen of Sex (1970) ที่ถือเป็นอนิเมชั่นเรต X สองเรื่องแรกของโลก แต่ตอนนำมาฉายในอเมริกา ได้รับเรตติ้งหลัง Fritz the Cat (1972) นะครับ เลยไม่ถือว่าเป็นอนิเมะเรต X เรื่องแรกที่ฉายในอเมริกา

เกร็ด: Cleopatra: Queen of Sex ได้รับการจัดเรต X-rating เมื่อวันที่ 24 เมษายน 1972, ส่วน Fritz the Cat ได้รับการจัดเรต X-rating เมื่อวันที่ 18 เมษายน 1972 ก่อนหน้าสัปดาห์เดียวเท่านั้น

ผู้กำกับ Ralph Bakshi เดิมเป็นอนิเมเตอร์ให้กับ Paramount Pictures ภายหลังลาออกมาตั้งสตูดิโอของตนเองในปี 1967 หลังจากได้บังเอิญอ่านหนังสือการ์ตูน Fritz the Cat ก็เกิดความสนใจอย่างมาก เพราะความเฉียบแหลมในประเด็นการเสียดสีล้อเลียน และรู้สึกว่างานของ Crumb ใกล้เคียงกับงานของตน จึงไปเสนอโปรดิวเซอร์ Steve Krantz ซื้อลิขสิทธิ์ดัดแปลงจาก Crumb 50,000 เหรียญ และตั้งใจสร้างเป็นอนิเมชั่นขนาดยาวเรื่องแรกของเขาและของสตูดิโอ

ในช่วงดัดแปลงบท เห็นว่าช่วงแรก Crumb ก็เข้ามามีส่วนร่วมกับโปรเจคด้วยนะครับ แต่เพราะ Bakshi ได้เพิ่มเติมส่วนที่เป็นความชอบของตนเข้ามาในบท อาทิ ตำรวจที่เป็น Jewish Pig ซึ่ง Crumb ไม่พอใจอย่างมาก (ไม่แน่ใจเขาเป็น Jews หรือเปล่า แต่ไม่เคยมีอะไรที่เป็น Jews ปรากฏอยู่ในการ์ตูนของเขาเลย) นี่ทำให้ Crumb ประกาศกร้าวว่า ไม่ขอมีส่วนร่วมใดๆต่ออนิเมชั่นเรื่องนี้

ในช่วงกลางยุค 60s ของ New York City เป็น Dystopia ที่เสื่อมโทรมในทุกสิ่งอย่าง บ้านเมือง สังคม จริยธรรม ฯ เรื่องราวของแมวที่ชื่อ Fritz (ให้เสียงโดย Skip Hinnant) ได้พบเจอเหตุการณ์ เรื่องราวอะไรต่างๆมากมาย ตัวเขามีชีวิตแบบสุขนิยม (Hedonism) คิดอะไรก็ทำตามใจอยาก ไม่มีการหักห้ามใจใดๆ, หนังมีประเด็นเสียดสี ที่ผมพอจับใจความได้อย่าง ระบบการศึกษา, เชื้อชาติ/สีผิว (ให้นกอีกาสีดำแทนด้วยคนผิวสี), free love, ยาเสพย์ติด, การเมืองฝั่งซ้ายขวา, คริสต์จักร ฯ

เจ้าแมวหื่น Fritz ที่ไม่ใส่กางเกง มองยังไงเจ้านี่ก็คือตัวแทนของ Robert Crumb ทั้งความวิปริตวิตถาร ความคิดความอ่าน นิสัย บุคคลิก (กับคนที่ดูสารคดี Crumb มาแล้ว คงเห็นตัวจริงของเขาก็คล้ายๆกับเจ้า Fritz นี้เลย) นี่แสดงว่าเรื่องราวการผจญภัยของเจ้าแมวตัวนี้ ก็คือการผจญภัยจากประสบการณ์ตรงของตนเอง ที่ได้พบเจออะไรต่างๆมากมายในสังคม (ส่วนใหญ่เป็นทางไม่ดี) และทัศนคติของเจ้าแมว ก็คือทัศนคติของ Crumb เองต่อทุกสิ่งอย่าง

ส่วนภาพสัตว์น่ารักๆทั้งหลายในหนัง ก็คล้ายกับ The Jungle Book, Zootopia ฯ ที่เป็นสัญลักษณ์แทนนิสัย สันดานของมนุษย์ อาทิ หมูคือตำรวจ, หมาแก่แทนบาทหลวง, อีกาแทนคนผิวสี ฯ ผมไม่ขอลงรายละเอียดอธิบายว่า สัตว์อะไร แทนใคร แล้วหมายถึงอะไร เพราะรู้สึกมันชัดเจนมากๆ

นี่ถือเป็นตรรกะเพี้ยนของผู้สร้างและ Crumb นะครับ พวกเขามองว่า ภาพวาดที่เป็นสัตว์โป๊เปลือย (ภาพวาดการ์ตูน/อนิเมชั่น ที่ให้สัตว์ทำตัวเหมือนมนุษย์ มีชื่อเรียกว่า anthropomorphic) ไม่ใช่ Pornography ดูจากงานภาพจริงอยู่อาจไม่ใช่ แต่จิตใจของพวกแกบ่งบอกอยู่แล้ว ว่ามันเป็นสื่อลามก จะมาซิกแซกอ้างว่าไม่เห็นจะลามกตรงไหน ก็คงมีแต่พวกเขานะครับที่คิดแบบนั้น

มีอยู่ 2-3 ช็อตในหนังที่เป็น Fisheye เห็นเมืองทั้งเมืองโค้งๆสวยเหมือนตาปลา ถ้านี่ไม่ใช่หนัง Dystopia ผมจะชมแบบออกนอกหน้าเลยว่าสวยมากๆ, ผมไม่แน่ใจเท่าไหร่ว่าช็อตนี้ ใช้การถ่ายภาพจากเลนส์ตาปลา หรือวาดภาพให้มันโค้งๆแบบนี้นะครับ (เพราะดูจากการมาของช็อตนี้แล้ว ใช้การเลื่อนภาพไปมา มีแนวโน้มสูงมากว่าเป็นภาพวาดจริงๆ ไม่ใช่จากเลนส์), การเลือกใช้ช็อตตาปลา ให้ความรู้สึกเมืองทั้งเมืองอยู่ในภาพๆเดียว

การตัดต่อ จะใช้การลำดับเรื่องราวแบ่งเป็นตอนๆ ตามที่ Fritz เจ้าแมวได้ไปประสบพบเจอ ซึ่งล้วนแล้วแต่เป็น ‘ด้านมืด’ ของเมืองแห่งนี้ อาทิ กลุ่มของคนเสพย์ยา, ผับบาร์ของคนผิวสี (ที่คนผิวขาวไม่ควรย่างกราย), ผู้ก่อการร้าย (ที่เป็นพวก S&M) ฯ นี่อ้างอิงมาจากการ์ตูนของ Crumb พอสมควรเลย

เพลงประกอบหนังแต่งโดย Ed Bogas และ Ray Shanklin มีกลิ่นอายของ Jazz, Soul, Blues, Funk และ Rock and Roll ผสมอยู่ ให้ความรู้สึกเหมือน New York ยุค 60s มากๆ

ตอนผมดูอนิเมชั่นเรื่องนี้ เกิดความคิดหนึ่ง กับคนที่สามารถทำงานสายนี้ได้ ต้องมีความหมกหมุ่น บ้าคลั่งในระดับที่เหนือมนุษย์แน่ๆ (กับ Crumb ก็เป็นเช่นนั้น) เพราะนี่ไม่ใช่สิ่งที่คนจิตปกติจะสามารถทำได้ แต่กับคนจิตไม่ปกติ นี่เป็นเหมือนสิ่งที่ระบายความอัดอั้นในใจของตนเองออกมา เหมือนเวลาเราทำในสิ่งที่ตนรักหรือชอบ ก็จะมีความสุขใช่ไหมละ คนประเภทนี้ เมื่อเขาได้ทำแบบนี้ ซึ่งเป็นสิ่งที่เขารักเขาชอบ ก็ย่อมมีความสุข

ส่วนตัวผมไม่อาจประเมินคุณค่าของอนิเมชั่นเรื่องนี้ได้นะครับ (เลยให้คะแนนกลางๆ ตัดสินไม่ได้) ต้องให้คนที่มีความรู้ความเข้าใจ จิตใจระดับเดียวกันเท่านั้นถึงจะสามารถประเมินได้ เพราะถ้าผมประเมินไปมันก็จะเป็นในมุมของคนปกติ วิพากย์คนจิตไม่ปกติ แบบนี้มันเหมือนไปซ้ำเติมเขามากกว่า กระนั้นพวกเขาไม่หงอยนะครับ มีแต่จะประชดประชันกลับอีก คนพวกนี้หน้าหนายิ่งกว่าเตารีด, แต่ถ้าคุณจะมองว่า อนิเมชั่นเรื่องนี้ไม่มีคุณค่าให้ประเมิน นี่ผมไม่เห็นด้วยนะครับ นรกของคุณอาจจะคือสวรรค์ของคนบางคน อย่าดูถูกไป

ด้วยทุนสร้าง $850,000 เหรียญ หนังทำเงินทั่วโลก $90 ล้านเหรียญ นี่ถือเป็นภาพยนตร์อนิเมชั่นเรต X ที่ทำรายได้ ประสบความสำเร็จสูงที่สุด จนเกิดภาคต่อ The Nine Lives of Fritz the Cat (1974) ที่ทั้ง Crumb และผู้กำกับ Bakshi ไม่ได้มีส่วนร่วมแม้แต่น้อย

นี่เป็นอนิเมะที่ผมไม่อยากแนะนำให้ใครดูเลย (แต่ตัวเองก็เผลอดูไปแล้วละ) เอาเป็นว่าคุณเป็นพวกชอบหนัง Satire ประชดประชัน ชอบการเสียดสีแรงๆ เxยๆกวนๆแบบ The Simpsons อนิเมชั่นเรื่องนี้คงไม่มีปัญหาสำหรับคุณแน่

ผมอยากทดลอง เอาอนิเมะเรื่องนี้ไปเปิดให้ผู้ป่วยโรคซึมเศร้าเบื่อโลกดู กับคนที่มองโลกในแง่ลบแรงมากๆ ถ้าได้ดูหนังเรื่องนี้ที่เลวร้ายยิ่งกว่า อาการอาจจะดึขึ้นมาก็ได้ (แต่อย่าเอาไปทำจริงนะครับ มีความเสี่ยงที่อาการจะแย่ลงได้ด้วย)

จัดเรต NC-17 ถึงความวิปริตในตรรกะของผู้สร้าง

TAGLINE | “Fritz the Cat เป็นอนิเมชั่นที่สะท้อนตัวตนของผู้สร้างออกมาได้ชัดเจน แต่ก็คงมีแต่ผู้ชมลักษณะเดียวกันเท่านั้นถึงชื่นชอบได้”
QUALITY | THUMB UP
MY SCORE | SO-SO